Bij verduurzaming van het wegtransport staan begrippen als zero-emissie, uitstootvrij en elektrificering centraal. Het gaat dan vooral om het aantal elektrische vrachtvoertuigen (vrachtauto’s en trekkers) te laten stijgen. Maar hun aandeel is op 1 januari 2022 nog erg beperkt en groeit slechts langzaam. De dieselmotor blijft vanwege zijn karakteristieken nog steeds dé aandrijving in het wegtransport: 97 procent van de 62.818 vrachtauto’s en 98 procent van de 83.847 trekkers heeft een dieselmotor. Dieselmotoren zijn de afgelopen jaren zuiniger in verbruik en onder invloed van de euronormen ook stukken schoner geworden. En daarmee zijn ook het wagenpark en de geleverde vervoersprestaties schoner geworden.
91.000 vrachtvoertuigen
De toegestane emissies door vrachtautomotoren zijn in Europese regelgeving vastgelegd in Euronormen: van Euro 0 tot Euro 6. Hoe hoger de milieuklasse, hoe lager de emissies moeten zijn en hoe schoner de motor is. De verandering in het wagenpark voltrekt zich zeker de laatste jaren vrij geruisloos, voor een deel omdat sinds 1 januari 2015 alle nieuwe vrachtvoertuigen aan de Euro 6-standaard moeten voldoen. Dus elk vrachtvoertuig dat sinds die datum nieuw is aangeschaft – voor uitbreiding of vervanging van vrachtvoertuigen – is een Euro 6-voertuig. Euroklassen spelen nu een rol bij toegang tot milieuzones en buitenlandse tolwegen. Grafiek 1 toont de groei van het aantal Euro 6-vrachtauto’s en trekkers en de afname van het aantal voertuigen in alle andere milieuklassen.
De 91.000 Euro 6-voertuigen vormden in 2020 55,4 procent van het totaal aantal in gebruik zijnde vrachtvoertuigen. Uit de achterliggende cijfers blijken de verschillen tussen trekkers (66 procent is Euro 6) en vrachtauto’s (41 procent is Euro 6), tussen beroepswegvervoerders en eigen vervoerders en tussen binnenlands en internationaal vervoer. Ook per deelmarkt kunnen verschillen optreden. Opmerkelijk is dat er in 2020 nog steeds zo’n 4.900 Euro 0-voertuigen zijn.
87 procent vervoersprestatie met Euro 6
Het aandeel Euro 6-vrachtvoertuigen is een indicatie hoe schoon het voertuigpark is. Belangrijker is echter hoe intensief die Euro 6-voertuigen worden ingezet. Dat meet het CBS in de vervoersprestaties van deze vrachtwagens: vervoerd gewicht in tonnen, voertuigkilometers, beladen ritten en ladingtonkilometers. Gemeten in het aantal ladingtonkilometers – vervoerd gewicht in tonnen over een aantal kilometers – blijkt dat in 2021 87,0 procent van het wegvervoer wordt uitgevoerd met Euro 6-voertuigen, zo blijkt uit de nieuwste CBS-cijfers. Grafiek 2 laat de snelle groei zien sinds 2016; destijds hadden prestaties met Euro 6-voertuigen een aandeel van nog maar 38 procent. Ook hier zijn er verschillen tussen binnenlands en internationaal vervoer, trekkers en vrachtauto’s en tussen beroepswegvervoerders en eigen vervoerders. We zien ook het aandeel van Euro 5 sterk afnemen, terwijl de aandelen van Euro 3 en 4 minimaal zijn. De met de eerdergenoemde 4.900 Euro 0-voertuigen gepresteerde ladingtonkilometers zijn verwaarloosbaar laag.
Daadwerkelijke uitstoot
Zware dieselmotoren zijn steeds zuiniger geworden en stoten daardoor al minder uit. Daarnaast stelt de Euronorm de maximale uitstootwaarden van de motor vast. De daadwerkelijke uitstoot in de praktijk hangt van veel factoren af, zoals massa en gewicht van voertuig en lading, rijstijl, hulpsystemen, motormanagement en verkeersdrukte. De uitstoot van schadelijke stoffen wordt ook door het CBS gerapporteerd. Dat gebeurt niet op basis van metingen, maar op basis van berekeningen. Het komt erop neer dat het aantal afgelegde kilometers wordt vermenigvuldigd met een emissiefactor voor een uitgestoten stof, zoals gram CO2 per kilometer. Die emissiefactor geldt als het gemiddelde van een bepaalde voertuigcategorie en maakt onderscheid in bebouwde kom, buitenwegen en autosnelwegen. Deze factor wordt door deskundigen vastgesteld en ook periodiek verlaagd – in verband met de verbeterde motortechniek. Een stijging in vervoersprestatie – bijvoorbeeld doordat er door economische groei meer vrachtvoertuigen rijden of meer kilometers afgelegd worden – leidt dus automatisch tot een hogere totale uitstoot. Die kan de verlaging door de lagere emissiefactor overtreffen.
Kortom: door de nadruk op elektrificatie om verduurzaming van het wegvervoer in Nederland te bereiken, krijgt de vergroening van het wegvervoer door het steeds hogere aandeel van Euro 6-voertuigen en het daarmee uitgevoerde wegvervoer nauwelijks de aandacht die het verdient. Waar 55 procent van de vrachtvoertuigen Euro 6 is, vindt inmiddels 87 procent van gepresteerde ladingtonkilometers plaats met zeer schone Euro 6-voertuigen.
Robert van Leewen is 21 jaar researcher geweest bij TLN en publiceerde daar regelmatig artikelen en rapporten.
Uitval vrachtvoertuigen vooral export
Bij verduurzaming van het wegvervoer wordt vooral gekeken naar de uitstoot door vrachtvoertuigen tijdens hun inzet in Nederland. Maar wat gebeurt er met vrachtvoertuigen als hun eerste eigenaar ze kwijt wil? Ze kunnen in Nederland als gebruikt verkocht worden en blijven dus rijden in Nederland of kunnen ‘uitvallen’. Bij uitval van een voertuig is het kenteken ongeldig verklaard vanwege sloop, export of is het buiten de normale registratie geplaatst. Uit de relevante CBS-statistiek blijkt dat er bij 88 procent van de uitgevallen vrachtauto’s en 95 procent van de uitgevallen trekkers sprake is van uitvoer. De CBS-statistieken buitenlandse handel tonen dat er in 2020 18.805 gebruikte trekkers zijn uitgevoerd: 47 procent (8.812 voertuigen) ging naar Europa, 24 procent naar Afrika en 22 procent naar Azië. Binnen Europa ging het merendeel naar Oekraïne: 1.482 trekkers, 17 procent van het Europese totaal. Daarna volgden Duitsland (13 procent), België (13 procent), Polen (10 procent) en Roemenië (7 procent). Een deel zal daar in het buitenland aan hun tweede leven beginnen en verlengt daarmee zijn ‘lifecycle’ met vele jaren. De gemiddelde uitvoerwaarde van een trekker naar Europa bedroeg € 25.000, naar Afrika € 13.000.
